Hoe maak je een inclusieve vragenlijst?

Een (digitale) vragenlijst wordt door vele organisaties ingezet om hun product, dienst of omgeving te verbeteren. Denk aan een vragenlijst na afloop van een festival, gastcollege of online aankoop. Het is een efficiënte en effectieve manier om snel kwantitatieve data te verzamelen om inzicht te krijgen in behoeftes, knelpunten en mogelijke doorontwikkeling. Als niet iedereen in staat is om de vragenlijst in te vullen sluit je dus meteen een groep mensen uit als participant van de vragenlijst. Daarmee mis je een groot deel van je (mogelijke) doelgroep in de (door)ontwikkeling van je product, dienst of omgeving.  Des te belangrijker om je vragenlijst dus zo inclusief mogelijk, toegankelijk én gebruiksvriendelijk op te stellen. Hoe? Dat vertellen we je in dit artikel.

Onderzoek

Voor het antwoord op de vraag “Hoe maak je een inclusieve vragenlijst” zijn we de literatuur ingedoken: we hebben verschillende (digitale) vragenlijstsoftware vergeleken op toegankelijkheid én hebben een grootschalig gebruikersonderzoek uitgevoerd op basis van een vooropgestelde testvragenlijst. Dit alles heeft geleid tot verschillende aandachtspunten welke jij als onderzoeker én als organisatie mee kan nemen in het opstellen van je (toekomstige) vragenlijsten.  

Aandachtspunten

Procesmatig

Er zijn een aantal procesmatige aandachtspunten welke te maken hebben met het proces van het maken en versturen van de vragenlijst.

1. Test je vragenlijst vooraf met verschillende gebruikers op inhoud en op vorm. Op die manier kan je ervoor zorgen dat de gestelde vragen begrijpelijk zijn en dat iemand zonder voorkennis hier gebruik van kan maken.
   Tip: Kijk ook of de vragenlijst in te vullen is met een schermlezer, de standaard schermlezer op je computer of telefoon is een goede stap. Zie voor meer informatie het artikel over schermlezers op onze website.
2. Laat je ICT afdeling de vragenlijst testen op toegankelijkheid. Indien je een eigen vragenlijstsoftware gebruikt, is het belangrijk om na te gaan of deze voldoet aan toegankelijkheidseisen. Hier zijn vele richtlijnen voor te vinden op internet. Lees ook de pagina over WCAG toegankelijkheid richtlijnen op onze website en dit externe Engelstalige artikel specifiek voor toegankelijkheid rondom vragenlijsten.
3. Zorg voor meerdere manieren waarop iemand input kan leveren. Iedere deelnemer is anders en heeft dus andere voorkeuren qua invullen van een vragenlijst, zoals hieronder beschreven. Door meerdere opties aan te bieden (digitaal, schriftelijk, mondeling) maak je het proces zo gebruiksvriendelijk mogelijk. Houdt er bij het mondeling invullen van een vragenlijst rekening mee dat er sociaal wenselijke antwoorden gegeven kunnen worden.

Ik wil graag een vragenlijst digitaal invullen. Als ik hem op papier thuisgestuurd krijg dan moet ik mijn man vragen of hij mij even helpt met het doornemen van de enquête en dan moet hij er maar net tijd voor hebben en zin in hebben. Dan kan ik het niet zelfstandig doen." - Participant onderzoek

Mondeling invullen, omdat ik niet zo makkelijk schrijf. Schrijven doet pijn, dat is nog lastiger dan typen." - Participant onderzoek

Algemeen

Voor de gehele vragenlijst gelden een aantal algemene aandachtspunten.

1. Zorg voor duidelijk en begrijpelijk taalgebruik. Idealiter is je vragenlijst taalniveau B1. Twijfel je hierover, controleer dan je taalgebruik met een leesniveautool. Gebruik korte zinnen en vermijd Engelse termen, afkortingen en vakjargon.

2. Gebruik inclusief taalgebruik. Let op hoe je iedereen aanspreekt en laat iedereen zich gewenst en gezien voelen in de vragenlijst. Hier is een apart artikel over geschreven: “Taal is er altijd”.  

3. Voeg een duidelijke structuur toe met behulp van kopjes en een logische titel. Let wel op: te veel onderdelen verlaagt het overzicht binnen de gehele vragenlijst en beperkt de mogelijkheid om een (nog) lege vraag terug te vinden.

4. Let op de toegankelijkheid van foto’s en video’s’. Wanneer je een afbeelding toevoegt, denk dan ook aan een alternatieve tekst waarin het beeld wordt beschreven. Denk bij video’s aan ondertiteling en audiodescriptie. Voeg daarnaast geen animaties toe die knipperen of flitsen om teveel prikkels te voorkomen.

5. Zorg voor een goede lay-out van de gehele vragenlijst. Een rustige lay-out werkt bevorderend voor de leesbaarheid van de vragenlijst en voorkomt teveel prikkels.

6. Beperk de lengte van de vragenlijst tot maximaal 15-20 minuten in verband met het energieniveau van de participant. Houdt rekening met een langere gemiddelde invultijd voor personen met bijvoorbeeld dyslexie of die een schermlezer gebruiken.

Het invullen van een vragenlijst kost mij echt veel energie. Ik zie dat sommigen veel dingen tegelijkertijd doen, dat kan ik niet. Ik moet alleen zijn. Ik moet het rustig doen." - Participant onderzoek

Informatie voorafgaand aan de vragenlijst

De informatie die je aan het begin van de vragenlijst geeft kan zeer ondersteunend werken. Let hierbij op de volgende punten:

1. Beschrijf duidelijk de aanleiding en het doel van het onderzoek. Op die manier weten participanten waar de vragen toe dienen. Let op: hou dit beknopt!

2. Geef vooraf duidelijke informatie over de vorm van de vragenlijst. Respondenten hebben baat bij een realistische tijdsinschatting.
   Tip: Geef niet alleen een gemiddelde tijdsinschatting, maar juist uitersten aan zodat het goed aansluit bij alle participanten. Bijvoorbeeld “het invullen van de vragenlijst kost 10-30 minuten” in plaats van “het invullen van de vragenlijst kost 15 minuten”.

3. Geef het aantal vragen en het type vragen aan (bijvoorbeeld “voornamelijk meerkeuzevragen”). Indien de invulmogelijkheid afwijkt, geef dan duidelijke instructies hoe een vraag te beantwoorden.

   Er staat bij dat het vooral meerkeuzevragen zijn, dat vind ik wel fijn. Als ik open vragen verwacht dan ga ik het denk ik toch niet invullen.“

   Participant onderzoek

4. Zorg voor een duidelijke bevestigingspagina. Een duidelijke afsluiting zorgt ervoor dat participanten zeker weten dat de vragenlijst is ingevuld, en geeft hen duidelijkheid wat er met hun antwoorden gebeurt.

Vraagstelling

Niet elk vraagtype is even toegankelijk of gebruiksvriendelijk. Houdt met het maken van de vragen rekening met de volgende punten:

1. Geef duidelijk aan of een vraag verplicht is of niet en of men meerdere antwoorden kan geven of niet. Door hier al duidelijkheid over te geven in de vraagstelling ontstaat er geen frustratie bij het invullen van de vraag.  

2. Vermijd het gebruik van complexe vraagtypes, zoals tabellen en vragen met een sleepfunctie, zoals sorteervragen (“zet op volgorde”). Deze vraagtypes zijn meestal niet toegankelijk, waardoor je onjuiste en/of onvolledige antwoorden krijgt.  

3. Vermijd negatieve vraagstelling (“Waarbij heb je geen…”). Deze vragen leiden soms tot verwarring en daarmee onjuiste en/of onvolledige antwoorden.  

4. Vermijd grote hoeveelheden open vragen. Het invullen van open vragen is voor personen met een cognitieve beperking en motorische beperking lastig. Hierdoor kunnen korte en/of onvolledige antwoorden ontstaan. Een goed alternatief is een meerkeuzevraag met optie voor toelichting erna.   

5. Zorg ervoor dat antwoordopties volledig zijn. Wanneer er vele antwoordopties gegeven worden, is het prettig als ‘jouw’ antwoord daar ook tussen zit. Denk bijvoorbeeld aan het toevoegen van de optie “rolstoel” bij een vraag over type vervoersmiddel naar een locatie.
   Tip: Verdiep je van te voren goed in de doelgroep van je enquête om de antwoordopties af te stemmen op de verschillende (mogelijke) perspectieven.

6. Zorg voor een antwoordoptie voor als men het niet begrijpt. Niets zo vervelend als een antwoord te moeten geven, terwijl je de vraag niet begrijpt. De optie: “weet ik niet” toevoegen is een goede oplossing.

7. Beperk het aantal antwoordopties. Door het aantal antwoordopties bij een meerkeuzevraag te beperken tot maximaal 5, maak je het makkelijker voor de participant om deze te onthouden (bijvoorbeeld bij gebruik van een schermlezer). Zo vergroot je dus het overzicht binnen een vraag.

8. Behoudt consistentie binnen je vragenlijst. Zorg ervoor dat je schaalvragen (zoals 1-5 en zeer belangrijk-onbelangrijk) op eenzelfde consistente wijze stelt en gebruik zoveel mogelijk dezelfde antwoordopties in je vragenlijst.

Als er teveel antwoordmogelijkheden zijn, zeker met radiobuttons, moet de lijst niet al te lang zijn. Je moet eerst de hele lijst door om het beste antwoord te kiezen en ook nog alle antwoorden onthouden." - Participant onderzoek

Vragenlijst aanbieders

Er zijn veel vragenlijst aanbieders, zoals Google Forms, Microsoft Forms, Survey Monkey of Typeform. Hier springt niet één uit als de beste van de test qua toegankelijkheid, want elke aanbieder heeft zijn kanttekeningen. Zo heeft Microsoft Forms een optie om alle vragen individueel voor te laten lezen, maar dit kan ook weer storend zijn omdat de knop ‘Immersive Reader’ na elke vraag wordt voorgelezen door schermlezers.

Wanneer je voor een vragenlijst aanbieder kiest zijn er een aantal punten waar je op kunt letten met betrekking tot de toegankelijkheid.

1. Zorg dat een gebruiker zonder account de vragenlijst in kan vullen. Niet iedereen heeft een account bij bijvoorbeeld Google en daarnaast kan het de drempel verhogen om de vragenlijst in te vullen. De eisen voor een account kunnen bijvoorbeeld in de instellingen aangepast worden.
   Tip: test of je in je incognito browser de vragenlijst ook kunt invullen.

2. Zorg dat de taal van de vragenlijst aanbieder goed staat. Bij de instellingen kun je soms de taal aanpassen of de statusberichten vertalen. Dit zorgt er niet alleen voor dat de standaard teksten zoals ‘Required’ en statusmeldingen in de juiste taal staan, maar ook dat de Nederlandse teksten op de juiste manier worden uitgesproken door schermlezers.

3. Plak de introductieteksten ‘zonder opmaak’ bij gebruik van een vragenlijst aanbieder. Een schermlezer leest ook de opmaak voor, deze kan soms onjuist worden overgenomen bij het kopiëren en plakken naar een vragenlijst aanbieder. Let hier dus op en test dit eventueel van tevoren met een schermlezer.

4. Vermijd decoratieve afbeeldingen en video’s. Zijn afbeeldingen en/of video’s relevant voor je vragenlijst of zijn ze puur decoratief? Zorg dat informatieve content een alternatieve tekst heeft, zodat mensen die de afbeelding niet kunnen zien of de video niet kunnen horen, alsnog de vragenlijst kunnen invullen.

De conclusie die we uit ons onderzoek naar vragenlijst aanbieders kunnen trekken, is dat het altijd mogelijk moet zijn om de vragenlijst ook op een alternatieve manier in te kunnen vullen, zoals benoemd bij procesmatige aandachtspunten. Dit kan bijvoorbeeld mondeling, schriftelijk of met een Word document.

Technisch

Ten slotte een aantal technische aandachtspunten wanneer je aan de slag gaat met het zelf ontwikkelen van vragenlijstsoftware.

1. Denk na over een groot lettertype ten behoeve van de leesbaarheid en maak onderscheid in lettertype van titel – kopje – vraag en antwoordopties om overzicht te creëren.

2. Naast het lettertype is koppenstructuur belangrijk. Maak gebruik van koppen (H1-H6) om de vragen aan te duiden zodat iemand die een schermlezer gebruikt zo gemakkelijk kan navigeren van vraag naar vraag.

3. Gebruik de juiste formulier elementen die daarvoor bestemd zijn, zoals input, select, radiobuttons, checkboxen en zorg dat je labels koppelt aan invoervelden. Dit is van belang voor gebruikers met schermlezers en/of enkel toetsenbord.
   Tip: Loop altijd even met een schermlezer door het formulier om te controleren of alles goed wordt voorgelezen en er een goede structuur is.

4. Zorg dat de vragenlijst toegankelijk is voor gebruikers met enkel toetsenbord. Controleer of alle focus gebieden goed zijn aangegeven met een rand en of je overal met de tab of pijltjes toets bij kunt. 

5. Bied een mogelijkheid tot het pauzeren van de vragenlijst. Het tussentijds kunnen opslaan van de vragenlijst verhoogt de gebruiksvriendelijkheid enorm, met het oog op het energieniveau van de participant.

6. Werk met goede kleurcontrasten. Vaak is de standaard rode foutmelding tekst niet goed leesbaar en zijn de grijze randen van invoervelden niet goed zichtbaar op een witte achtergrond. Zorg hier voor een kleurcontrast boven de 4,5:1 voor tekst en 3:1 voor iconen en randen.

7. Werk niet alleen met kleur om aan te geven dat er iets fout gaat. Een rode rand om je invoerveld om aan te geven dat iets fout is gegaan kan voor mensen die kleurenblind zijn niet voldoende zijn. Voeg daarom ook altijd een icoon of een foutmelding toe.

8. Voeg waar mogelijk een ‘auto-complete’ attribuut toe aan het invoerveld. Dit zorgt ervoor dat gebruikers bijvoorbeeld hun adres of email gemakkelijk uit hun opgeslagen data kunnen selecteren en invullen.

9. Zorg dat je foutmeldingen goed beschrijft zodat ze niet lijken op een instructie, bijvoorbeeld ‘Dit veld is verplicht’ is geen goede foutmelding. Geef aan dat er iets fout is gegaan en instructies hoe ze dit kunnen oplossen.

10. Geef foutmeldingen het juiste ‘role’ attribuut mee. Op deze manier worden gebruikers met schermlezers op de hoogte gebracht van fouten na het versturen van het formulier. Met een role=”alert” op de foutmelding, kan de schermlezers dit voorlezen, zonder dat de website zich eerst moet verversen.

Ondersteuning

Heb je naar aanleiding van deze aandachtspunten nog vragen over de toegankelijkheid en gebruiksvriendelijkheid van je vragenlijst? Wil je hulp bij het opstellen van een inclusieve vragenlijst of je vragenlijstsoftware getest hebben op toegankelijkheid? Neem dan contact op met Accessibility, we helpen je graag verder.