Taal is er altijd - Wat is inclusief taalgebruik?

Inclusie gaat over thema’s als oa. beperkingen, culturele diversiteit, kolonialisme, sociale ongelijkheid, leeftijd, LHBTIQ. Onze samenleving is divers. Met diversiteit benoemen we deze verschillen tussen de mensen. Inclusie gaat in het kort over hoe we met die verschillen omgaan zonder individuen of groepen buiten te sluiten.

Een organisatie of instelling die bezig is met diversiteit, inclusie en toegankelijkheid heeft vast al gemerkt dat ook met taal mensen buitengesloten of gediscrimineerd kunnen worden. Dit gebeurt meestal niet met opzet. De taal en woorden die we gebruiken kunnen emoties en onbedoelde spanningen met zich meebrengen. Angela Merkel duidde in 2020 ook het belang van taal in de mensenrechtenkwesties, ze zei: “Let op taalgebruik. Want taal is de voorloper van het handelen.”

Vanuit Accessibility focussen wij ons op toegankelijkheid en inclusie voor mensen met een beperking. In dit artikel geven we een aantal voorbeelden en handreikingen voor inclusief taalgebruik. Dit is lang niet compleet, dus vul deze gerust aan met je eigen voorbeelden en tips.

We starten met een voorbeeld

Kijk eens naar dit schilderij wat in het Rijksmuseum hangt. Hoe zou jij een beeldbeschrijving aan deze afbeelding geven, zodat iemand die slecht ziet ook meekrijgt wat er op de afbeelding staat?

Achtergrondinformatie is niet altijd voorhanden. Feitelijke kennis heb je ook niet altijd paraat. De naam van het schilderij is in 2015 omgedoopt tot ‘Isabella’. Dit gebeurt niet zomaar, vele onderzoeken en werkgroepen liggen hieraan ten grondslag. Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed heeft een handreiking geschreven over onderzoek naar koloniaal verleden. In dat jaar besloot het Rijksmuseum termen als negers, hottentotten, eskimo’s en inboorlingen niet meer te gebruiken. Aanduidingen die als kwetsend ervaren kunnen worden, krijgen een neutralere benaming. Voordat het schilderij de titel ‘Isabella’ kreeg droeg het de volgende titels: ‘Indisch type: oriëntaals meisje zittend in een leunstoel’, ‘Negerinnetje’ en ‘Meisje met waaier’

Hoe klonk jouw beeldbeschrijving? Zat daar één van deze woorden in die als kwetsend zou kunnen worden ervaren? De beschrijving zou als volgt kunnen klinken: ‘Een zittende jonge vrouw, met getinte huidskleur, met een kanten hoed op het hoofd en een waaier in de rechterhand.’

De verandering van de naam van het schilderij geeft aan dat taal niet statisch is. Taal en de woorden die je kiest veranderen mee met de tijd. Taal is iets gezamenlijks van de spreker/schrijver en de toehoorders. Taal is een weergave van de wereld om ons heen en onze interpretatie daarvan.

Tips voor inclusief taalgebruik

Hoe kun jij in jouw tekst aandacht besteden aan inclusief taalgebruik? Onderstaand een aantal tips, deze zijn:

• Identificeer een persoon niet met zijn of haar beperking. Spreek van ‘lichamelijke, zintuigelijke, mentale en/of verstandelijke beperking’ in plaats van ‘handicap’ of ‘de gehandicapte’. Zo ook: ‘de persoon met een visuele beperking’ in plaats van de ‘slechtziende’. De persoon in kwestie is immers meer dan alleen slechtziend.
• Gebruik de ‘juiste’ termen. Termen en duidingen zijn niet voor niets aan verandering onderhevig, lees mee met de volgende voorbeelden:
  • Bij de termen ‘rolstoelgebonden persoon’ of ‘rolstoeler’ is het beter te spreken van ‘persoon in rolstoel’.
  • Vermijd het gebruik van ‘de autist’, spreek liever over neurodivers, dit benadrukt dat er verschillende werkingen van het brein zijn zonder een oordeel uit te spreken.
  • De woorden MiVa-toilet of MiVa-parkeerplaats kunnen beter vervangen worden door andere termen. Hier staat de afkorting MiVa voor ‘minder valide’ wat letterlijk ‘minderwaardig’ betekent. Om deze stigmatisering tegen te gaan is het beter te spreken van ‘aangepast toilet’ en ‘parkeerplaats voor personen met een beperking’.
    Tip: Ook terminologieën zijn aan veranderingen onderhevig. Het is altijd goed termen te checken bij de betrokkenen. Op de website van Kennisplatform Inclusief Samenleven staat een artikel met artikel met Richtlijnen en tips voor terminologie inclusief woordgebruik.
  • Het gebruik van de term ‘hulphond’ in plaats van bijvoorbeeld blindengeleidehond zorgt ervoor dat je alle honden die voor assistentie ingezet worden benoemd.
  • Gebruik ‘tolk Nederlandse gebarentaal’ in plaats van een ‘doventolk’.
• Praten mét in plaats van óver. Betrek de personen in je acties en handelingen. Richt bijvoorbeeld een focusgroep op waarbij de diversiteit vertegenwoordigd is en meerstemmigheid gewaarborgd. Wees hierbij bewust dat de stem van bijvoorbeeld één individu met een beperking niet de stem van álle mensen met een beperking vertegenwoordigd. Op deze manier kunnen aannames en stereotyperingen voorkomen worden.
• Zorg voor een toegankelijk taalniveau en goede leesbaarheid van je tekst zodat zo veel mogelijk mensen je taal begrijpen. Een eenvoudige tekst is op B1 niveau geschreven. Benieuwd wat de verschillende leesniveau’s inhouden lees dan dit artikel en check je eigen tekst.
• Heb een open houding. Woorden doen ertoe. Woorden kunnen machtig zijn en zo (onbedoeld) een ongelijkwaardige setting veroorzaken. Een open houding, ruimte voor dialoog en inclusief taalgebruik dragen bij aan empathie. Begrip is de basis voor een gelijkwaardige taal.
• Stap uit je eigen bubbel. Taal gaat vaak over perspectief, daarom is het belangrijk om je referentiekaders af en toe bij te stellen. Kortom wees open en nieuwsgierig naar ‘de ander’.
  Tip: het volgen van verschillende personen op sociale media, of het lezen van een boek over divers taalgebruik helpt ook bij het creëren van een open houding.
• Blijf in beweging. Inclusief taalgebruik is geen harde wetenschap. Taal is altijd in beweging. Leer, blijf nieuwsgierig en durf fouten te maken en die te erkennen.

Meer lezen?

Dit artikel is geschreven door Accessibility, wij focussen ons op toegankelijkheid en inclusie voor mensen met een beperking. Inclusief taalgebruik gaat over meer dan dat. Op volgende weblinks vind je verdere uitleg en meer voorbeelden. Heb je zelf tips over inclusief taalgebruik? Geef het aan ons door! Dan kunnen wij dit aan het artikel toevoegen.

• Studio Samen Instagram pagina Voor iedereen die inclusiever wil communiceren (externe link)
• Waarden voor een nieuwe taal (codedi.nl)(externe link)

Ondersteuning nodig?

Is inclusief taalgebruik nieuw voor je, wil je meer weten, heb je ondersteuning nodig of wil je sparren over inclusie en toegankelijkheid neem dan contact met ons via info@accessibility.nl(verzendt email) of onderstaand contact formulier.