Toegankelijkheid op de kaart zetten in de architectuur

Het Amsterdamse centrum voor architectuur Arcam zet ieder jaar een actueel thema op de kaart. In 2023 is dit Toegankelijkheid. Met het programma ‘Architectuur voor Iedereen’ wil Arcam het bewustzijn en de interesse in toegankelijkheid in de bouw- en ontwerpwereld vergroten. Om het publiek te informeren en bij te dragen aan onderzoek, is Accessibility adviseur Séverine Kas samen met Ed Bijman (rolstoelarchitect) uitgenodigd als Architect in Residence.

Vanuit haar achtergrond als architect, procesbegeleider en creatieve aanjager enerzijds en ervaringsdeskundige anderzijds (ze is slechthorend en slechtziend) zet Séverine Kas zich in voor een inclusieve wereld. Als architect realiseerde zij zich dat het gebrek aan kennis over optimale toegankelijkheid eerder gaat over onbewust zijn dan onwil.

‘De huidige ontwerpsector heeft nog niet de juiste tools om voor iedereen te bouwen’, vertelt Séverine. ‘De wetgeving, dus waar gebouwen volgens een bouwbesluit aan moeten voldoen, is maar heel minimaal. Er is wel een handboek voor toegankelijkheid, maar dit wordt nog zelden door opdrachtgevers of projectontwikkelaars in de bouw meegenomen. Als je ziet dat er woongebouwen in het topsegment van Amsterdam zijn waarbij mensen met een rolstoel of rollator niet eens het balkon op kunnen, is het duidelijk dat dit onderwerp nodig geagendeerd moet worden.’

Gesprekken voeren 

Wat is ervoor nodig om architectuur toegankelijk en inclusief te maken? ‘We hebben gesprekken te voeren met stakeholders in de hele keten. Mensen moeten ervan bewust worden gemaakt dat je met het ontwerp van de fysieke ruimte hele groepen mensen kunt uitsluiten óf juist insluiten’, vertelt Séverine. 'Door al vanaf het begin van het ontwerpproces de diversiteit aan lichamen en behoeftes mee te nemen, hoef je een gebouw of omgeving niet naderhand aan te passen. Hierbij is het van belang dat opdrachtgevers toegankelijkheid voor iedereen opnemen in het Programma van Eisen. De ontwerpsector is bij uitstek een beroepsgroep die zich kan vastbijten in complexe vraagstukken. Met de juiste handreikingen voor toegankelijk ontwerpen kunnen we samen een mooie inclusieve omgeving bouwen.’

Waar moet je dan zoal op letten bij het toegankelijk maken van een gebouw? Séverine geeft een aantal concrete voorbeelden. ‘Zijn de deuren breed genoeg voor een rolstoel- of rollatorgebruiker? Is de deurbel vindbaar en bereikbaar? Zijn de traptredes voorzien van markeringen? Hoe toegankelijk is de intercom voor iemand die bijvoorbeeld doof of slechthorend is? In de wetgeving is nu slechts een klein stukje vastgelegd. Maar als je het hebt over toegankelijkheid voor iedereen, heb je het bijvoorbeeld ook over zaken als ontwerpen voor mensen met een zintuigelijke beperking, neurodiverse toegankelijkheid en gebruiksvriendelijkheid.’

Steeds normaler 

Vanuit het samenwerkingsconsortium Kennis over Zien heeft Accessibility veel kennis in huis over visuele toegankelijkheid. Séverine: ‘Nu is het zaak dat onze kennis op de juiste plekken landt. Bij het ontwikkelen van producten en diensten wordt inclusief ontwerp steeds normaler. Daarbij worden eindgebruikers, waaronder ook mensen met een beperking, betrokken bij de ontwikkeling. In de bouw wordt vaak gewerkt met adviseurs, bijvoorbeeld op het gebied van constructie, bouwfysica en duurzaamheid. Om een goede toegankelijke omgeving te creëren, zullen ook toegankelijkheidsadviseurs en ervaringsdeskundigen al vroeg in het stadium betrokken moeten worden. Dan ben je echt inclusief aan het ontwerpen en toegankelijk aan het bouwen.’  

Séverine hoopt dat meer kennis ook kan zorgen dat het onderwerp meer gaat leven. ‘Vijftien jaar geleden was duurzaamheid ook nog een begrip waar men zich in de bouwwereld amper raad mee wist. Nu zien we dat duurzaam bouwen steeds normaler is geworden. Zo hoop ik dat er over tien jaar ook naar toegankelijkheid wordt gekeken.’

Inclusief versus aanpasbaar bouwen 

Dit is niet alleen in het voordeel van mensen met een beperking: iedereen heeft hier volgens Séverine baat bij. ‘Nu wordt vaak nog gesproken over aanpasbaar bouwen, alsof het gaat om aanpassingen voor een relatief kleine groep mensen. Maar als je met zware boodschappen thuiskomt of een keer je been breekt, ben je ook blij dat er een lift of automatische deurdranger is. Als je inclusief ontwerpt en bouwt, kan iedereen hiervan profiteren. Niet alleen mensen met een permanente beperking.’

Samen met Accessibility en Kennis over Zien hoopt Séverine deze kennis op de juiste plekken te laten landen. ‘ARCAM agendeert dit onderwerp met het programma ‘Architectuur voor Iedereen’ in de volle breedte van de ontwerp- en bouwsector. Als Architects in Residence grijpen we deze mooie kans met beide handen aan. Eén van onze wensen is het oprichten van een platform met betrokken partijen waar bijvoorbeeld goede voorbeelden en praktische handvaten geboden worden, zodat we elkaar kunnen inspireren. Een mooie toegankelijke omgeving maak je immers samen!’