Een vraag over verlichting heeft veel aspecten

Case

Bij Stichting Zorgwiel is een goede verlichting voor de bewoners belangrijk en aan Accessibility werd advies gevraagd voor een lichtplan om de verlichting in de algemene ruimtes te optimaliseren.

zorginstelling in Nederland: 258.000
woonhuizen van st. Zorgwiel: 14

Doel

Om het leven van bewoners in zorginstellingen te verbeteren is licht een belangrijke factor. Natuurlijk licht maar ook vooral kunstmatig licht, omdat bewoners veel binnen zijn. Mensen met verschillende oogaandoeningen kunnen veel last ondervinden als het licht niet is aangepast. Dit heeft dan gevolgen voor hun stemming en gedrag.

Veel zorginstellingen ervaren vaak te weinig licht in de gezamenlijke ruimtes, zoals woonkamer, keuken, gangen. Ook krijgen ze klachten van bewoners over lichthinder. Er is behoeft aan een goede basisverlichting; goed afgeschermd en een voldoende lichtniveau.

Een lichtplan kan dan uitkomst bieden. Zo’n plan kan helpen bij nieuwbouw, renovatie en voor bestaande zorginstellingen en kan opgesteld worden voor diverse ruimtes.

Vertrekpunt

St. Zorgwiel biedt zorg en ondersteuning aan mensen met een verstandelijke beperking. Deze zorg gebeurt in kleinschalige woon- en zorgprojecten, die woonhuizen of gezinshuizen worden genoemd.

Voor deze vraag om lichtadvies was sprake van bestaande bouw, waarbij de medewerkers zelf hebben aangegeven dat ze de gezamenlijke ruimtes als te donker ervaren. Daarnaast werd aangegeven dat er plafonnières aan de muur hingen die vaak voor veel lichthinder zorgden.

“plafonnières schijnen alle kanten op behalve de goede kant.”

De begeleiding merkte ook aan het gedrag van de bewoners dat het licht niet goed was, doordat zij schuifelden, angstig werden of geen stap meer wilden verzetten omdat het te donker was of vanwege lichthinder hun ogen dicht knepen.

Er werd gevraagd naar een duidelijk lichtplan met advies hoe de verlichting verbeterd kon worden.

Uitdagingen

In een woonkamer is het belangrijk goed te kijken hoe de ruimte is ingedeeld. Bijvoorbeeld of er een bedbox, speelkleed of ligorthese aanwezig is waar een cliënt vaak ligt en daardoor rechtstreeks naar boven kijkt. Welk gedeelte staat de tafel; vaak het centrale punt waar activiteiten plaatsvinden. In welk gedeelte is de zithoek waar bewoners rustig tv kunnen kijken.

In deze situatie was er boven de tafel nog geen licht. Dergelijke verlichting (taaklicht) moet een hoger lichtniveau hebben, om taken zoals maaltijden nuttigen, puzzelen en lezen en goed te kunnen uitvoeren / zien. De tafel was ook in deze woonkamer de centrale plek. Veel bewoners zaten bijna de hele dag aan de tafel.

Naast taaklicht is het ook belangrijk op welke plek bewoners zitten. Deze plek dient bij voorkeur een plek te zijn met geen hinder van daglicht. Wanneer de cliënt lichthinder kan ervaren, is een plek met de rug naar het raam gewenst.

In deze woonkamer was door de hele ruimte een tilliftsysteem geïnstalleerd. Door dit tilliftsysteem was het bijna niet mogelijk om met pendelarmaturen (verlichting wat met een draad wat lager van het plafond af hangt) te werken. Hierdoor konden alleen plafondarmaturen gebruikt worden.

Oplossing

Tijdens het werkplekonderzoek op locatie werkplekonderzoek zijn er (licht)metingen verricht, foto’s gemaakt en heeft er een gesprek met de begeleiding plaatsgevonden. In dat gesprek worden de bijzonderheden en wensen besproken.

Naast de verlichting wordt ook regelmatig het contrast gemeten. Dat is het contrastverschil tussen twee materialen, bijvoorbeeld tussen meubels en vloeren. Voor een goed contrastverschil is het belangrijk dat de materialen onderling duidelijk en helderheid van elkaar verschillen. Yvonne geeft daarom aan:

”Wij denken niet in kleuren, maar in helderheden”.

Naast goede verlichting is voldoende contrastverschil belangrijk. Zo kunnen de meubels duidelijk worden onderscheiden van de vloer en voor een ruimtelijk inzicht contrasteren de wanden duidelijk met de vloeren.

“Alles is onlosmakelijk met elkaar verbonden: verlichting, contrast, inrichting”

Doordat door de gehele woonkamer voorzien was van een tilliftsysteem, is er voor plafondarmaturen gekozen . Deze basisverlichting dient voldoende lichtniveau te hebben.
Bij de bedbox kon door het tilliftsysteem geen indirecte (naar boven schijnende)pendelarmatuur worden gekozen. In overleg hebben we daarom voor dimbare wandarmaturen gekozen.

Boven de tafel kon er om dezelfde reden geen pendelarmatuur worden geplaatst.
Extra plafondverlichting is in de toekomst nog een extra optie. Het hoge verlichtingsniveau boven de tafel kan, doordat de extra armaturen aan het plafond worden geplaatst, moeilijk(er) worden bereikt.

De armaturen worden, met behulp van een lichtplan (digitale tekening), op de juiste positie geplaatst, en zodanig dat het lichtniveau voldoende is en de verlichting egaal is. Vaak worden de armaturen in groepen ingedeeld om een flexibeler lichtverdeling mogelijk te maken. Soms kan het lichtniveau in de zithoek wat worden gedimd wanneer de bewoners in rust zijn. Op een andere plek kan juist gekozen worden om de verlichting op het maximale lichtniveau te laten in verband met de activiteiten die daar plaatsvinden.

De verlichting wordt daarom altijd dimbaar geadviseerd.

En nu...

Na het lichtplan en lichtadvies, kan de zorginstelling via een door hen gekozen installatiebedrijf een offerte bij de leveranciers van de geadviseerde armaturen opvragen en kijken wat de budgetten zijn. De implementatie hangt dan verder van de financiering af.

St Zorgwiel heeft het lichtplan uitgevoerd en heeft aangegeven dat zij erg blij zijn met de aanpassingen en zij zien dat ook terug in het gedrag van de bewoners.